Lý Công Uẩn – Tuổi thơ bí ẩn và con đường đến vương quyền

Lý Công Uẩn là ai?

Lý Công Uẩn hay Lý Thái Tổ là vị vua đầu tiên của triều đại nhà Lý nước ta, ông lên làm vua năm Kỷ Dậu (1009) mở ra thời kỳ phát triển rực rỡ của nước Việt trên nhiều phương diện, đặc biệt là lĩnh vực văn hóa tư tưởng, sử sách ca ngợi “vua ứng mệnh trời, thuận lòng người, nhân thì mở vận, là người khoan từ nhân thứ, tính mật ôn nhã, có lượng đế vương” (Đại Việt sử ký toàn thư).

Cuộc đời của vua Lý Thái Tổ được bao phủ khá nhiều giai thoại huyền ảo với những tình tiết ly kỳ, thú vị, nhất là về thân thế của ông.

Bạn đang đọc bài viết về Lý Công Uẩn trong chuyên mục Nhân vật lịch sử của pqt.edu.vn

Lý Công Uẩn – Vị Hoàng đế mở ra kỷ nguyên Thăng Long

Giữa bức màn sương mờ của lịch sử, vào một ngày trời đất giao hòa, một đứa trẻ ra đời giữa làng Cổ Pháp, để rồi sau này trở thành vị vua khai sáng triều Lý – Lý Công Uẩn. Từ một cậu bé mồ côi, lớn lên trong chùa, ông đã bước lên ngai vàng, đặt nền móng cho một triều đại huy hoàng, và quyết định dời đô về Thăng Long, mở ra một trang sử mới cho dân tộc Việt Nam.

Tuổi thơ bí ẩn và con đường đến vương quyền của Lý Công Uẩn

Lý Công Uẩn sinh năm 974, giữa thời kỳ Đại Cồ Việt còn dưới triều đại nhà Tiền Lê. Xuất thân của ông được bao phủ trong những truyền thuyết huyền bí. Tương truyền, mẹ ông sinh ông sau một giấc mộng kỳ lạ, và từ nhỏ, ông đã được gửi vào chùa Lục Tổ, được sư Vạn Hạnh nuôi dưỡng, dạy dỗ cả về đạo hạnh lẫn binh thư.

Dưới triều vua Lê Đại Hành, Lý Công Uẩn nhờ tài năng và sự đức độ mà được trọng dụng, giữ chức Tả thân vệ Điện tiền chỉ huy sứ – một chức quan nắm binh quyền quan trọng. Sau khi Lê Đại Hành băng hà, Lê Long Đĩnh lên ngôi, trị vì bằng sự tàn bạo và hoang dâm. Triều đình rối ren, bách tính oán thán, nhiều trung thần trong triều âm thầm hướng ánh mắt về Lý Công Uẩn – người được xem là minh chủ có thể thay đổi thời cuộc.

Năm 1009, Lê Long Đĩnh qua đời. Trước tình hình rối ren, triều thần đồng lòng tôn Lý Công Uẩn lên ngôi hoàng đế, sáng lập triều Lý, mở ra một giai đoạn mới trong lịch sử dân tộc.

Quyết định táo bạo – Dời đô về Thăng Long

Ngay khi lên ngôi, Lý Công Uẩn đã thực hiện một quyết định mang tính lịch sử: Dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long.

Tại sao lại dời đô? Hoa Lư tuy là vùng đất hiểm trở, dễ phòng thủ nhưng lại chật hẹp, không thuận lợi cho sự phát triển lâu dài của đất nước. Trong khi đó, vùng đất Đại La (nay là Hà Nội) có vị trí trung tâm, đất đai rộng lớn, sông ngòi giao thông thuận lợi, phong thủy tốt lành.

Năm 1010, nhà vua hạ chiếu “Thiên đô chiếu”, chính thức công bố việc dời đô. Khi thuyền rồng cập bến Đại La, một sự kiện kỳ lạ đã xảy ra: Một đàn rồng vàng bay lên giữa bầu trời xanh. Nhà vua xem đó là điềm lành, liền đặt tên kinh đô mới là “Thăng Long”, mang ý nghĩa đất nước sẽ vươn lên thịnh vượng như rồng bay.

Lý Công Uẩn tạo nên triều đại của sự nhân từ và ổn định

Lý Công Uẩn không chỉ là một vị vua sáng suốt, mà còn nổi tiếng bởi sự nhân từ và lòng yêu dân. Ông ban hành nhiều chính sách khuyến khích sản xuất nông nghiệp, xóa bỏ những hình phạt hà khắc của triều Tiền Lê, xây dựng nền tảng giáo dục Nho học.

Đặc biệt, ông rất chú trọng đạo Phật, cho xây dựng nhiều chùa chiền và tạo điều kiện để Phật giáo phát triển rực rỡ. Nhà sư Vạn Hạnh – người thầy đã dìu dắt ông từ thuở nhỏ – cũng là một cố vấn quan trọng trong triều đình.

Lý Công Uẩn trị vì suốt 18 năm (1009 – 1028), đặt nền móng vững chắc cho triều đại nhà Lý kéo dài hơn 200 năm sau đó. Dưới sự cai trị của ông, đất nước Đại Việt bước vào thời kỳ ổn định, phát triển về mọi mặt.

Năm 1028, Lý Công Uẩn băng hà, để lại một giang sơn vững mạnh cùng một kinh đô Thăng Long rực rỡ, tồn tại qua hàng ngàn năm lịch sử.

Ngày nay, khi đứng giữa lòng Hà Nội, nhìn những mái chùa cổ kính, những con đường mang dấu ấn nghìn năm, ta vẫn còn nghe vang vọng đâu đó bóng dáng của vị vua đã mở ra một thời đại huy hoàng.

Lý Công Uẩn – Người đưa Thăng Long cất cánh, người thắp sáng cả một trang sử mới cho dân tộc Việt Nam.

18 điều thú vị về vua Lý Thái Tổ – Lý Công Uẩn

1. Lý Thái Tổ là vị vua có lý lịch xuất thân mờ ảo nhất. Chính sử cho biết mẹ Lý Công Uẩn họ Phạm nhưng không ghi tên là gì, còn theo dã sử và giai thoại dân gian bà tên là Phạm Thị Ngà. Cha Lý Công Uẩn là ai thì càng không rõ, sách Đại Việt sử ký toàn thư viết “Mẹ vua đi chơi chùa Tiên Sơn’’ cùng với thần nhân giao cấu rồi có chửa, sinh ra vua ngày 12 tháng 2 năm Giáp Tuất (974)…, vua từ bé đã thông minh, vẻ người tuấn tú khác thường”.

Còn nhà sử học Ngô Sĩ Liên thì cho biết thêm nhiều giai thoại khác:”… bài ký ở chùa Tiên Sơn có nói: thái hậu cảm tinh anh của Bạch Hầu mà sinh ra vua,… Ngoại truyện lại nói: Mẹ vua năm 20 tuổi nghèo hèn không có chồng, nương tựa người lão sa môn ở chùa Ứng Thiên, làm việc thổi nấu, khi lửa tắt bà đang ngủ lơ mơ, lão sa môn ngẫu chạm phải, giật mình trở dậy rồi có thai mà sinh ra vua… Thế thì thật không biết người nào là cha vua nữa” (Việt sử tiêu án).

2. Lý Thái Tổ là vị vua có giai thoại lạ kỳ về điềm báo được lên ngôi. Có cây gạo ở làng Diên Uẩn, châu Cổ Pháp quê ông (nay thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh) bị sét đánh, để lại vết tích là một bài thơ trong đó có ý nói tới sự ra đời của nhà Lý. Lại có chuyện “ở viện Cam Tuyền, chùa Ứng Thiên Tâm, châu cổ Pháp có con chó đẻ con sắc trắng có đốm đen, thành ra hai chữ Thiên tử, kẻ thức giả nói đó là điềm người sinh vào năm Tuất sẽ làm Thiên tử. Đến đây Lý Công Uẩn sinh năm Giáp Tuất, làm thiên tử, quả nhiên ứng nghiệm” (Đại Việt sử ký toàn thư).

3. Lý Thái Tổ lên ngôi ngày Quý Sửu, tháng 10 năm Kỷ Dậu (1009), chỉ hai ngày sau khi vua Lê Ngọa Triều mất; khi đó ông 36 tuổi và là vị vua triều Lý tuổi cao nhất khi lên ngôi.

4. Lý Thái Tổ là một trong những vị vua có tôn hiệu dài nhất. Sách Đại Việt sử ký toàn thư cho biết, cuối năm Kỷ Dậu (1009) Lý Công Uẩn lên làm vua, lấy niên hiệu là Thuận Thiên. Triều đình dâng tôn hiệu là “Phụng thiên chí lý ứng vận tự tại thánh minh long hiện duệ văn anh vũ sùng nhân quảng hiếu thiên hạ thái bình khâm minh quang thạch chương minh vạn bang hiển ứng phù cảm uy chấn phiên man duệ mưu thần trợ thánh trị tắc thiên đạo chính hoàng đế” (Đại Việt sử ký toàn thư). Tôn hiệu này có tất cả 52 chữ.

5. Lý Thái Tổ là vị vua lập nhiều hoàng hậu nhất, sau khi lên ngôi đã cho lập 6 hoàng hậu. Sách Đại Việt sử ký toàn thư viết “Lập 6 hoàng hậu, duy có đích phu nhân gọi là hoàng hậu Lập Giáo, quy chế xe kiệu và y phục khác hẳn với các cung khác”. Đến tháng 3 năm Bính Thìn (1016) Lý Thái Tổ lại lập thêm 3 hoàng hậu nữa. Như vậy tổng cộng là 9 hoàng hậu.

6. Lý Thái Tổ cho dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về Đại La (Hà Nội ngày nay) năm Canh Tuất (1010), tương truyền khi đoàn thuyền đến đỗ bên bờ sông Hồng thì “có rồng vàng hiện ra ở thuyền ngự” (Đại Việt sử ký toàn thư) vì thế vua đã đặt tên cho kinh đô mới là Thăng Long. Đây là tên gọi của một kinh đô được sử dụng lâu nhất trong lịch sử Việt Nam.

7. Lý Thái Tổ là vị vua đầu tiên bố cáo cho thiên hạ biết việc vua sẽ trực tiếp xét xử các vụ án. Ngay sau khi lên ngôi ông đã ban chiếu quy định rằng: ‘Từ nay ai có việc tranh kiện nhau, cho đến triều tâu bày, vua sẽ thân giải quyết” (Đại Việt sử ký toàn thư).

8. Ở các đời vua trước đó, đơn vị hành chính còn đơn giản, chưa hoàn thiện; đến tháng 12 năm Canh Tuất (1010) Lý Thái Tổ chia lại khu vực hành chính trong cả nước thành 24 lộ, dưới lộ là phủ, huyện, hương, giáp và thôn. Tại khu vực miền núi thì được chia thành các châu, trại, đạo.

9. Lý Thái Tổ là vị vua đầu tiên thực hiện chính sách dân tộc, với các vùng biên giới, khu vực miền núi thông qua các cuộc hôn nhân, để thắt chặt khối đại đoàn kết dân tộc và mở rộng ảnh hưởng quyền lực của triều đình trung ương. Đây là một chính sách rất đặc biệt của vương triều Lý và Lý Thái Tổ là người mở đầu chính sách đó. Sau khi lên ngôi, ông đã gả con gái là công chúa Đông Thiên cho tù trưởng động Giáp ở Lạng Châu (nay thuộc Bắc Giang và một phần Lạng Sơn) là Giáp Thừa Quý. Kể từ đó các đời vua nối tiếp của triều Lý đều thực hiện chính sách liên kết với các tù trưởng dân tộc thiểu số bằng quan hệ hôn nhân.

10. Lý Thái Tổ cho đúc tiền để lưu thông đầu tiên của triều Lý, đồng “Thuận Thiên đại bảo”, mặt sau có chữ Nguyệt. Tính từ kỷ nguyên giành được độc lập tự chủ thì đây là đồng tiền thứ 3 của dân tộc ta, sau đồng “Thái Bình hưng bảo” của Đinh Tiên Hoàng và “Thiên Phúc trấn bảo” của Lê Đại Hành.

11. Lý Thái Tổ là vị vua đặc biệt quan tâm đến việc sửa chữa, trùng tu lại các công trình tôn giáo. Cuối năm Canh Tuất (1010) ông “hạ lệnh cho các hương ấp, nơi nào có chùa quán đã đổ nát đều phải sửa chữa lại” (Đại Việt sử ký toàn thư).

12. Lý Thái Tổ là vị vua đầu tiên cấp độ điệp cho sư tăng (độ điệp là một dạng văn bằng cấp cho người xuất gia tu hành). Việc cấp độ điệp được thực hiện bắt đầu từ năm Canh Tuất (1010).

13. Lý Thái Tổ là vị vua đầu tiên thực hiện miễn thuế cho dân chúng trong một thời gian nhất định. Sách Đại Việt sử ký toàn thư cho biết, tháng 12 năm Canh Tuất (1010) vua “đại xá các thuế khóa cho thiên hạ 3 năm, những người mồ côi, góa chồng, già yếu thiếu thuế đã lâu đều tha cho cả”.

14. Lý Thái Tổ !à vị vua đầu tiên quan tâm đến việc đào tạo, dạy dỗ công việc chính trị cho người kế vị sau này. Năm Nhâm Tý (1012) ông sai làm cung Long Đức ở ngoài hoàng thành cho Thái tử ra đó ở để gần gũi nhân dân nắm rõ và hiểu được đời sống xã hội.

15. Lý Thái Tổ là vị vua duy nhất trong lịch sử cho quân giao chiến với quân nước Nam Chiếu (một quốc gia cổ nay thuộc vùng Vân Nam Trung Quốc). Cuối năm Nhâm Tý (1012) ông nghe tin báo người Nam Chiếu xâm nhập châu Vị Long (nay thuộc Cao Bằng) bèn sai quân đi đánh, bắt được rất nhiều người và hơn 1 vạn con ngựa. Tháng giêng năm Giáp Dần (1014) 20 vạn quân Nam Chiếu tràn vào châu Bình Lâm (nay là Cao Bằng), “vua sai Dực Thánh vương đem quân đi đánh, chém được hơn 1 vạn đầu, bắt sống được quân lính và ngựa không kể xiết” (Đại Việt sử ký toàn thư).

16. Lý Thái Tổ mở đầu cho các triều vua Lý chủ động cho quân Bắc phạt nhằm răn đe, làm nhụt tham vọng của Bắc triều và đề cao sức mạnh của mình. Năm Nhâm Tuất (1022) vua sai Dực Thánh Vương đem quân đi đánh Đại Nguyên Lịch (một vùng đất tiếp giáp giữa nước ta và Tống), sau đó “quân ta đi sâu vào trấn Như Hồng đất Tống, đốt kho tàng rồi rút về” (Đại Việt sử ký toàn thư).

17. Lý Thái Tổ là vị vua đầu tiên cho biên soạn phả hệ hoàng tộc, vào năm Bính Dần (1026) “mùa xuân, tháng giêng, xuống chiếu làm ngọc điệp (phả hệ)” (Đại Việt sử ký toàn thư).

18. Lý Thái Tổ làm vua 18 năm (1009-1028), đặt những nền móng đầu tiên khai mở cho sự phát triển một giai đoạn văn hóa lớn trong lịch sử dân tộc. Việt giám thông khảo tổng luận đánh giá về sự nghiệp của ông như sau: “Lý Thái Tổ nhân Ngọa Triều thất đức, hiệp điềm tốt, sét đánh thành chữ, ứng mệnh trời thuận lòng người, thừa thời mở vận; có đại độ khoan nhân, có quy mô xa rộng, dời đô định vạc, kính trời yêu dân; tô ruộng có lệnh tha, phú dịch có mức độ; Bắc Nam thông hiếu, thiên hạ bình yên”.

Câu hỏi thường gặp về Thái Tổ Lý Công Uẩn